اهمیت سلامتی در اسلام

قرآن و سنّت بر اهمیت و تأثیر بهداشت در زندگی دنیوی و اخروی اشاره فراوان دارد، برای نمونه می توان به استناد، یکی از مصادیق آیه شریفه (وَلاَ تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ)؛ (بقره/ 195) ضرورت رعایت بهداشت را برای پیشگیری از هلاکت استنباط کرد و چون مقدمه واجب، واجب است، رعایت بهداشت و پیش گیری از بیماری ها برای حفظ جان مسلمانان واجب خواهد بود و اگر آگاهانه و از روی عمد در حفظ جان مسلمانان کوتاهی شود، کاری بسیار ناپسند و شایسته عقوبت خواهد بود.

تعریف سلامت:

معمولاً کسی را که بیماری جسمی نداشته باشد، سالم می نامند؛ در حالی که تعریف سلامت گسترده‌تر از این است. سازمان جهانی بهداشت در تعریف سلامت معتقد است: «سلامت عبارت است از تأمین رفاه کامل جسمی ، روانی ، اجتماعی ومعنوی نه فقط نبودن بیماری و نقص عضو»

تعریف بهداشت:

بهداشت، به معناى حفظ صحت است و در اصطلاح به مجموعه فعالیت‌ها و اقداماتى که براى بهبود و ارتقاى تندرستى و توانایى فرد یا جامعه انجام شود، بهداشت مى‌گویند و شامل همه دانش‌ها و روش‌هایى است که به حفظ سلامت فرد و جامعه کمک می‌کنند. در قرآن‌کریم برای این معنا از واژه‌هاى «طیّبات»، «طهارت» و مشتقّات آن استفاده شده است.

ارتباط مسئولیت همگانی در اسلام با بهداشت:

در اسلام همه کارها با توجه به فلسفه و هدف آفرینش انسان طراحی می‌شوند و چون آفرینش بیهوده نیست. (أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثاً وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لاَ تُرْجَعُونَ)؛ (مؤمنون/ 115) همه در برابر وظایف الهی، یک‌دیگر و جامعه اسلامی مسئول هستند.

سخنان رسول خدا: «من اصبح ولم یهتم به امور مالمسلمین فلیس بمسلم» (ری شهری4، 530) و «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته»، (همان، 4، 327) این تکلیف همگانی را در برابر جامعه مشخص می کنند. بخشی از امر به معروف و نهی از منکر، اموری را که در ارتباط با سلامت فرد و جامعه است، در بر می‌گیرد و همان‌گونه که می دانیم این دو از واجبات و لازم‌الاجرا هستند.

تقدم مصلحت عمومی بر منافع شخصی:

رعایت مصلحت جامعه اسلامی در همه زمینه ها بر همه مسلمانان لازم است و ایجاد آمادگی در همه زمینه ها، مطابق آیه (وَأَعِدُّوا لَهُم مَااستَطَعْتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ)؛ (انفال/ 60) بر همه واجب می باشد. ایجاد امنیت جانی، اجتماعی و همچنین سلامتی در جامعه از مهم‌ترین مصالح مسلمانان است و تأثیر بسزائی در رشد، آرامش و رفاه عمومی دارد. بر اساس این بینش باید هر جا که ضرورت ایجاب کرد در امور بهداشتی سرمایه‌گذاری شود. پربارترین و شاید کم خرج ترین سرمایه گذاری، گسترش آموزش بهداشت و دانش بهداشتی مردم است و این میسّر نمی گردد، مگر این که ضرورت آگاهی از اصول بهداشت، در کنار دیگر مسائل ضروری دینی و سیاسی مطرح شود.

رعایت بهداشت و اصول سلامت به عنوان یک تکلیف:

نگاهی گذرا به آموزه‌های دینی نشان می‌دهد که بخش زیادی از نظام آموزشی اسلام در قالب احکام شرعی (وجوب، استحباب، حرمت و کراهت) بیان شده است. این گونه بیان، می‌تواند برای فرد مسلمان، به عنوان یک تکلیف مطرح باشد و او خود را ملزم به رعایت آن بداند. به عبارتی دیگر، قرار دادن مسائل بهداشتی در برنامه عبادی مسلمان، انگیزه لازم را برای اجرای آن ایجاد می‌نماید و این در حقیقت نوعی ضمانت اجرا است.

آیه مبارکه (أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ  اللَّهَ یَرَى)؛ (علق/ 14) همان ضمانت اجرایی که در احکام دین بر فکر و عمل مسلمان حاکم است و او را از گناه در خلوت و خیانت به مسلمانان باز می دارد، آن جایی هم که رعایت اصول بهداشتی با الزام شرعی همراه باشد، مسلمان را از زیر پا گذاشتن آن اصول در خلوت و آشکار باز خواهد داشت. در این صورت ریختن فضولات آلوده در معابر و آلوده کردن آب‌ها، ایجاد کانون‌های آلودگی و عفونت و آماده ساختن محیط برای رشد و فعالیت حشرات که عوامل توسعه آلودگی‌اند و نظایر این اعمال، توسط پاسبان درونی و ایمان هر شخص منع خواهد شد.

از این گذشته مسلمانی که بداند هر کاری که باعث آسایش مسلمانان و حفظ سلامت آن‌ها باشد خدمتی در جهت رضای خدا است، از پاک‌سازی محیط و کمک به حفظ بهداشت عمومی به عنوان عمل خیر استقبال خواهد کرد. برای نمونه در باب وقف و خدمات عامه، با تکیه بر این حدیث معروف «اذا مات ابن آدم انقطع عمله الاّمن ثلاث صدقة جاریَهَ، او علم ینتفع به، او ولد صالح یدعو له» (دیلمی، ارشادالقلوب، 1، 14)، بسیاری از بناها و اعمال بهداشتی نظیر بهسازی محیط، ایجاد حمام، آب لوله کشی، مرکز بهداشت و آموزش بهداشت، از مصادیق روشن و مسلم صدقه جاریه «وعلم ینتفع به» خواهد بود.

اهداف نظام بهداشت و سلامتی در اسلام :

1. 1. قرب الهی بزرگ‌ترین هدف نظام سلامت و بهداشت در اسلام

اسلام با تکیه بر وحی، عالی ترین رهنمودهای بهداشتی را در اختیار مسلمانان قرار داده است. برای مثال وقتی قرآن با لفظ (یَا أَیُّهَا النَّاسُ) پیام (کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلاَلاً طَیِّباً)؛ (بقره/ 169) را به گوش مردم می رساند یا می فرماید (فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَى‏ طَعَامِهِ)؛ (عبس/ 24)، همه انسان‌ها را به دقت در غذای خود ـ اعم از غذای جسم یا بنا به قول معصوم(ع) حتی غذای روح و دانشی که می‌آموزد ـ فرا می‌خواند

2. 2. بهره مندی از نعمت‌های الهی و ارتباط آن با بهداشت و سلامتی

قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِی  أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا)؛ «[اى پیامبر!] بگو: چه کسى زیور الهى را که براى بندگانش پدید آورد، و روزى‏هاى پاکیزه را، حرام کرده است؟! بگو: «این [ها] در زندگى پست (دنیا)، براى کسانى است که ایمان آورده‏اند (اگر چه دیگران نیز از آن‌ها استفاده مى‏کنند)»؛ (اعراف/ 32).

«اقل ما یلزمکم لله ان لا تستعینوا بنعمه علی معاصیه»؛ (نهج البلاغه، ص 330). این حداقل الزامی است که آدمی در برابر پروردگار دارد و اگر این نعمت را در جای خود و به نفع تکامل معنوی و جسمی خود و دیگران به کار برد، در واقع شکر نعمت را به جای آورده است.

3. دوستی خدا

مراعات بهداشت و پاکیزگى، باعث جلب دوستى خدا می شود. (... إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ)؛ (بقره/222) «... خداوند توبه‌کاران را دوست دارد، و پاکان را (نیز) دوست دارد».

4. 4. رستگاری در روز قیامت

(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ)؛ (مائده/ 90) «اى کسانى که ایمان آورده‏اید! شراب و قمار و بت‏ها و چوب‏هاى شرط‌بندى، فقط پلیدند [و] از کار شیطان‏اند؛ پس، از آن‏[ها] دورى کنید، باشد که شما رستگار شوید».

(قُل لاَ یَسْتَوِی الْخَبِیثُ وَالطَّیِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبِیثِ فَاتَّقُوا اللّهَ یَاأُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ)؛ (مائده / 100) «بگو: «پلید و پاکِ [ نیکو ] مساوى نیستند، هر چند فزونى پلید [ها] تو را به شگفتى اندازد؛ پس اى خردمندان! خودتان را از [عذاب‏] خدا نگه دارید، باشد که شما رستگار شوید». در این آیه خباثت در مقابل پاکیزگی قرار دارد.

دوازدهم شهریور ماه روز بهورز است، کسی که از میان مردمش برخواسته و در روستایش برای رضای حق تعالی ، سلامت را به مردمش تقدیم می نماید.

کسی که در این حرفه مقدس، هدف والایش خدمت به مردم و ارتقای سلامت دیارش بوده است. بهورز ، بومی و ساکن روستا ، آشنا به فرهنگ و زبان مردم خود، که با سختی زیاد و قبولی در آزمون بهورزی، دو سال دوره آموزشی را به صورت شبانه روزی و به دور از خانواده، در مرکز آموزش بهورزی طی کرده است. یاد گرفته که چگونه خدمات بهداشتی اولیه را به مردمش ارائه نماید تا برنامه های سلامت روستایش به نحو مطلوب انجام شود. او همواره یاد می گیرد که چگونه در جهت تامین ، حفظ و ارتقای سطح سلامت مردم تحت پوشش، تلاش نماید. او با ابزار کاری که در دست دارد همواره می کوشد در جهت تحقق اهداف بهداشتی کشور عزیزمان گام مثبتی بردارد؛ آری او ایثارگر است ، همیشه و در همه جا در کنار مردم و همگام و همرا ه با آنها در جهت مرتفع نمودن مشکلات روستا سعی می نماید تا ان شاا... همه این زحمات توشه ای برای ذخیره آخرتش باشد.

نقش و عملکرد بهورزان در نظام سلامت، واقعیت هایی را به رخ می کشد که می تواند زمینه ای برای لزوم الگوگیری در سایر بخش های کشور باشد. بی شک یکی از مهمترین و اصلی ترین عوامل موفقیت نظام سلامت، توجه به نظام شبکهای است که در آن خانه بهداشت به عنوان اولین و اصلی ترین سطح ارائه خدمات بهداشتی، برای پیشگیری نوع اول قرار گیرد و اگر هم به صورت محدود به درمان توجه دارد، باز هم در راستای پیشگیری است. به همین لحاظ یکی از ارکان موفقیت نظام سلامت کشور بهورزان عزیر هستند، چرا که بیشترین بار مسؤولیت نظام سلامت بر دوش این بزرگواران است. این بهورز است که از میان مردم انتخاب میشود و با فراگیری مطالب بهداشتی به مردم خدمت می کند. مردم او را به عنوان پزشک روستا قبول دارند، چرا که بهورز در راستای خدمت به مردم از جان مایه میگذارد و در این راه، روز و شب برایش فرقی نمی کند