مراقبت های بهداشتی نوزاد

مقدمه :

همانطوریکه می دانیم نوزادان به دلیل ضعف قوای جسمی و نداشتن توانایی در مقابله با بیماریها جزء گروههای پرخطر جامعه محسوب شده و نیاز به توجه ویژه و مراقبت های خاص دارند ، لذا بر آن شدیم در راستای رسیدن به هدف سلامت نوزادان و در نتیجه سلامت جامعه به نحوه مراقبت بهداشتی بپردازیم .

نوزاد موجودی آسیب پذیر و دوران نوزادی (4هفته اول زندگی ) پرمخاطره ترین دوره از دوران زندگی هر فرد به شمار می رود  و مسلماً مراقبت های بهداشتی نه تنها دردوران نوزادی ، در دوران پس از آن نیز اهمیت دارد .

*وضعیت لباس ، خوابیدن ، پوشک نوزاد:

- لباس نوزاد باید از جنس پنبه ای و نرم ، ملافه و پتوی نوزاد از جنس کتان یا نخ باشد.

- تشک نوزاد بیش از حد نرم نباشد و نیازی به استفاده از بالش نیست و برای ایجاد شیب می توان زیر بستر نوزاد در ناحیه سر ، یک پتو یا حوله کوچک تا شده قرار داد .

- اگر از تخت استفاده می شود حتماًٌ باید لبه داشته و استاندارد باشد و فاصله نرده های تخت بیش از 6سانتی متر نباشد زیرا ممکن است سر نوزاد لای آنها گیر کند .

- بهتر است نوزاد به پهلو خوابانده شود و یا به پشت، سرش به یک طرف باشد .

- نوزاد به طورمتوسط 16-18 ساعت در شبانه روز می خوابد و ممکن است هربار خوابیدن او بدون توجه به شب یا روز بودن ، بین 20 دقیقه تا 3 ساعت طول بکشد، از ابتدای تولد نمی توان خوابیدن را به نوزاد آموزش داد ، زیرا 6-3ماه طول می کشد تا مغز کودک به اندازه کافی به تکامل برسد و الگوی منظمی برای خوابیدن به ویژه در شب پیدا کند .

- قبل از خواب ، کم نور کردن اتاق، ماساژ ، استحمام ، استفاده از موزیک ملایم یا لالایی و در آغوش گرفتن نوزاد به او کمک می کند تا با آرامش بخوابد .

- پس از اجابت مزاج  و حتی ادرار کردن ، مادر باید مقعد و دستگاه تناسلی نوزاد را با آب گرم بشوید ، همیشه دختران را از جلو به عقب (بالا به پایین ) باید تمیز کرد تا میکروب های مقعد به ناحیه تناسلی و مثانه انتقال پیدا نکند . در صورتی که نوزاد پسر است ، هنگام پوشک کردن و یا بستن کهنه ، باید بیضه های اورا بالا آورد تا لای پاها نماند و سر آلت را به سمت پایین قرار داد تا در هنگام ادرار کردن ، ادرار نشست نکند .

- در صورتی که بعد از استفاده از یک نوع پوشک مشاهده شد که علائم قرمزی یا جوش روی پوست نوزاد ایجاد شود،  می بایست نوع پوشک را عوض کرد و یا از کهنه پارچه ای استفاده کرد زیرا به احتمال زیاد نوزاد به آن پوشک حساسیت داشته باشد .

- پاک کننده های مایع بهترین مواد برای تمیز کردن انواع لباس ها هستند . اگر روی لباس نوزاد لکه ای ایجاد شده و نیاز به پاک کردن داشته باشد می توان از لکه بر برای از بین بردن لکه های چربی استفاده نمود .

*حمام کردن نوزاد :

در صورتی که بند ناف نیفتاده باشد :

- در صورتی که که بند ناف نیفتاده است ، نوزاد را می توان با اسفنج یا پارچه نخی نم دار تمیز کرد .

- اولین استحمام نوزاد حداقل 6ساعت پس از تولد باشد .

- برای اطمینان از ولرم بودن آب ، آرنج را داخل آب فرو کرده آب باید قدری گرم تر از درجه حرارت بدن فرد باشد .

- از پاک کردن چربی روی پوست نوزاد که به آن ورنیکس گویند خودداری شود این چربی بزودی جذب پوست بدن نوزاد می شود .

- شستشوی بدن نوزاد را از سر و صورت شروع کرده و سپس دست ها و پاها ، شکم  و پشت وی شسته شود .دستگاه تناسلی نوزاد دختر از جلو به عقب و در نوزاد پسر زیر کیسه بیضه بایستی کاملاً تمیز شود.

- برای شستشوی نوزاد از صابون یا شامپوی مخصوص نوزاد (ملایم و غیر قلیایی ) استفاده شود.

- بطور معمول حمام نوزاد را می توان بصورت یک روز در میان یا 2 بار در هفته انجام داد . استحمام زیاد باعث خشکی پوست می شود .

- بلافاصله بعد از شیر دادن به علت احتمال برگرداندن شیر از حمام دادن نوزاد خودداری شود .

- تا زمانی که بند ناف نیفتاده باشد باید پوشک یا کهنه و مشمع طوری بستر  شود که بند ناف از آن بیرون بماند.

- بند ناف باید همیشه خشک ،تمیز و بازنگه داشته شود . نباید از ناف بند استفاده کرد ، پوشک را باید طوری بست که بند ناف داخل پوشک قرار نگیرد تا به ادرار آغشته نشود .

-لازم است از به کار بردن هرگونه ماده ضدعفونی کننده مانند الکل یا بتادین و مواد سنتی روی بند ناف خودداری گردد، ، زیرا سبب تازه شدن بند ناف شده و افتادن آن را به تاخیر می اندازد .

- در صورت قرمزی ، بوی بد یا ترشح و خونریزی از بند ناف باید فوراً به پزشک مراجعه نمود.

-  فتق نافی نسبتاً شایع است و نیازی به درمان ندارد که اغلب در سال های اول زندگی خود به خود بهبود می یابد مگر آنکه اندازه آن بزرگتر از حد معمول باشد .

*در صورتی که بند ناف افتاده شود :

- می توان او را در وان بچه یا لگن شستشو داد، اولین استحمام نوزاد باید با ملایمت و کوتاه مدت باشد تا منجر به ناآرامی نوزاد نشود .

- اگر سر نوزاد ، پوسته پوسته شده است بهتر است به پوست سر او قبل از استحمام کمی روغن زیتون مالیده و بعد با صابون بچه یا شامپو بچه شستشو شود تا همه پوسته ها از بین برود .

- در هنگام شستشو برای جلوگیری از سُر خوردن نوزاد می توان از دستکش نخی استفاده کرد.

- مادر درحمام روی زمین یا چهار پایه خیلی کوتاه بنشیند سپس حوله ای که با آب گرم خیس شده روی پای خود بیاندازد و نوزاد را روی آن بخواباند .

- از مکیدن گوش نوزاد پس از استحمام خودداری شود و برای خارج کردن آب از گوش نوزاد خم کردن سر او به طرف راست و چپ و خشک کردن گوش ها با دستمال نرم کفایت می کند .

- درصورت خشک بودن پوست نوزاد می توان از یک لایه نازک وازلین یا پماد A+D استفاده کرد .

*کوتاه کردن ناخن:

-کوتاه نگه داشتن ناخن ها برای سلامتی شیرخواران و بخصوص نوزادان مهم است ، چرا که آنان در هنگام تکان دادن دست ها و پاهایشان می توانند به پوستشان آسیب برسانند  و آن را زخمی کنند.

- ناخن ها به سرعت رشد می کنند به طوری که ناخن های پا 1 تا 2 بار در ماه و ناخن های دست 1 تا 2 بار درهفته نیاز به کوتاه کردن دارند .

- بهترین زمان برای گرفتن ناخن شیرخوار هنگام خواب اوست .

-برای گرفتن ناخن شیرخوار ، بهتر است از یک قیچی مخصوص که سر آن گرد است استفاده شود .

- اگر در حین استفاده از ناخن گیر ، بریدگی در دست نوزاد پیش آمد و خونریزی اتفاق افتاده ، جای نگرانی نیست فقط با یک دستمال تمیز باید محل خونریزی را به آرامی فشار داد تا خونریزی قطع شود. نیاز به پانسمان نمودن و یا چسباندن چسب به محل بریدگی نیست زیرا ممکن است شیرخوار در هنگام مکیدن انگشتانش پانسمان یا چسب را بمکد. باید اجازه داد زخم در معرض هوا خشک شده و بهبود یابد .

*ماساژ نوزاد :

- ماساژ یکی از موثرترین شیوه های برقراری ارتباط عاطفی بین والدین و نوزاد  می باشد.

- ماساژ را می توان از روز اول تولد شروع نمود .

- ماساژ موجب می گردد ، کودک احساس ارزشمندی و دوست داشته شدن کند .

- چند تصویر از کتاب ماساژ نوزادان و شیرخواران سال 1392 –جلد آبی صفحه 45-42

*ختنه نوزاد پسر :

- توصیه می شود ختنه نوزاد پسر در ماه اول و ترجیحاً قبل از ترخیص نوزاد و توسط پزشک صورت پذیرد . نوزادانی که ختنه می شوند، در سال اول تولد کمتر دچار عفونت ادراری می شوند .

- برای مراقبت از محل ختنه ،از استعمال ترکیبات خانگی و مواد سنتی یا گیاهی و بدون دستور پزشک خودداری گردد.

- خشک و تمیز نگه داشتن محل ختنه مهمترین نحوه مراقبت از محل ختنه است .

- معمولاً 10-7 روز زمان لازم است تا زخم آن بهبود یابد و در طی این مدت ممکن است نوک آلت زردرنگ به نظر برسد که طبیعی است .

- بنفش بودن سرآلت پس از ختنه نوزاد ناشی از تحریک و پرخونی سر آلت و کاملاً طبیعی است .

*در صورت بروز مشکلات زیر با پزشک و یا نزدیک ترین مرکز درمانی می توان مراجعه نمود :

- خونریزی مداوم از محل ختنه

- قرمزی اطراف نوک آلت بیشتر شود .

- تب نوزاد

- ترشح چربی سرآلت

- اگر نوزاد 6-8 ساعت بعد از ختنه ادرار نکند .

* تغذیه نوزاد نارس و کم وزن :

- ترکیب شیر مادری که نوزاد نارس به دنیا آورده است با شیر مادر نوزاد رسیده تفاوت دارد به طوریکه شیر مادر نوزاد نارس تا حدود زیادی نیاز های تغذیه ای این نوزادان را فراهم می کند .

- بهترین تغذیه برای نوزاد نارس ، شیر مادر خودش است و نیازهای تغذیه ای و عاطفی این نوزادان را فراهم می کند .

- عوامل ایمنی بخش خاص ، فاکتورهای رشد و برخی ویتامین ها در شیر مادر نوزاد نارس از شیر مادر نوزاد رسیده بیشتر است که از عفونت ها پیشگیری می کند .

- اسیدهای چرب ضروری در شیرمادر نوزاد نارس در تکامل مغز و چشم نقش مهم دارد .

- تجویز مکمل ویتامین به تمام نوزادان و تجویز قطره آهن در نوزادان نارس قبل از 2 ماهگی پیشنهاد می شود .

- با توجه به سیستم گوارشی ضعیف و ضعف در قدرت مکیدن نوزاد نارس ،این شیر قابلیت هضم بالا دارد ، در صورت عدم دریافت شیر کافی و وزن گیری نامناسب ، باید شیر دوشیده شده رادوشید و با فنجان یا قاشق و یا قطره چکان به او خوراند، مخصوصاً شیر قسمت آخر یک وعده شیردهی را که حاوی چربی بیشتری است.

*تغذیه نوزاد با فنجان:

- در صورتی که به هر دلیلی نوزاد نتواند مستقیماً از پستان مادر تغذیه کند یا مادر بنا به دلایلی مانند بیماری یا استعمال یا مسافرت اجباری و... موقتاً از نوزاد جدا شده باشد و یا اگر پدر یا هر مراقب دیگری بخواهد نوزاد را تغذیه کند ،در چنین شرایط حساس می توان شیر مادر را که دوشیده شده و قبلاً در یخچال و یا فریزر نگهداری شده است با فنجان به نوزاد داد و یا در صورت نبود مادر ، از شیر یک مادر دیگر، با این روش نوزاد را تغذیه نمود .

- همچنین تغذیه نوزادان نارسی که قدرت مکیدن ندارند یا دارای نقایص دهانی مثل شکاف کام یا لب هستند (با نظر پزشک ) نیز باید توسط شیر دوشیده شده مادر و ترجیحاً از طریق فنجان و یا قاشق ،سرنگ ،قطره چکان حتی با لوله معده به آنان داده شود و هرگز از بطری شیر و سرپستانک برای تغذیه استفاده نشود.چون مکیدن سرپستانک ،شیشه شیر ،تمایل و علاقه نوزاد را به مکیدن پستان مادر از بین می رود .

*روش تغذیه نوزاد با فنجان :

- نوزاد باید بیدار و هوشیار باشد .

- روی پاها به حالت نیمه نشسته نشانده شود .

- سر اوحمایت شود .

- فنجان به لب های نوزاد نزدیک شود، وقتی دهانش را باز کرد ، فنجان تا نیمه کج شود .

- فنجان باید روی لب پایین نوزاد به آرامی نگه داشته شود .

- شیر داخل دهان نوزاد ریخته نشود ،بلکه باید نوزاد خودش شیر را بنوشد .

* مراقبت آغوشی مادر و نوزاد ( روش کانگورویی ):

- بدلیل اثبات تاثیرات فراوان این روش مراقبتی، انجام آن برای نوزادان نارس و کم وزن بعنوان یک روش تکمیلی – درمانی به والدین توصیه می شود .

- در این روش نوزاد پوشک شده را بدون پوشش روی سینه و شکم مادر یا پدر (والدین ) قرار می دهند و سپس نوزاد را با پیش بند نخی به جلوی سینه می بندند بطوریکه بند آن از زیر پای نوزاد رد شده و او را به خوبی روی سینه مادر نگه دارد. این امر سبب می شود :

- رشد جسمانی و عاطفی نوزاد، سریع تر و بهتر شود .

- نوزاد با شنیدن ضربان قلب مادر ، آرامش یابد .

-کمتر گریه کند و استرس کمتری داشته باشد .

- الگوی خواب و بیداری او بهتر گردد.

- در این روش نوزاد راحت تر به پستان مادر دسترسی داشته و بهتر تغذیه می شود و شیر دهی موفق تر است .

تهیه وتنظیم :فروغ دلسوز بحری

(  کارشناس برنامه کودکان)