چند توصيه تغذيه اي براي سالمندان

مقدمه

در دوران سالمندي تغييراتي در كار كرد تمام بخشهاي بدن از جمله دستگاه گوارش پديد  مي آيد كه سبب بروز اختلالاتي مي شود ، از جويدن و بلع گرفته تا هضم و جذب  غذا را تحت تاثير قرار داده ، بر نوع تغذيه سالمند اثر مستقيم مي گذارد. در اين دوران ضعف در بينائي بوجود آمده كه موجب عدم تحريك اشتها از طريق ديدن غذا ميشود. ضعيف شدن حس بويائي و چشائي سبب مي شود كه فرد سالمند لذت كافي از خوردن غذا نبرد.

چند توصيه تغذيه اي به سالمندان:

• براي رفع يبوست بايد تحرك بيشتري داشته باشند، ورزش كنند و دريافت مايعات و فيبرهاي غذائي را افزايش دهند، مصرف مايعات را به 8-6 ليوان در روز برسانند، دريافت آب گرم بويژه در حالت ناشتا عمل دفع را تحريك مي كند. و طبق نظر پزشك كمي سبوس به غذا ( مانند ماست ، سوپ و شير) اضافه شود.
• افزايش مصرف سبزيها و ميوه ها در رژيم غذايي و نوشيدن آب آلو يا آب ميوه هاي هسته دار سبب هضم بهتر غذا شده ، موجب راحتي اجابت مزاج مي شود.
• از آنجا كه خشكي دهان سبب سختي در بلع راحت غذا مي شود. شستشوي دهان قبل از غذا جهت مرطوب نمودن آن در رفع اين مشكل بسيار تاثير گذار است.
• مشكلات دنداني كه سالمند با آن روبرو است ، در عمل جويدن غذا كه يكي از ناراحتي هاي شايع در اين دوران محسوب ميشود ايجاد اختلال مي كند.مصرف مايعات همراه با غذا به رفع اين مشكل كمك مي نمايد.

بايد غذاي سالمند را به صورت خرد شده ، رنده شده يا آسياب شده بر حسب تحمل او تهيه گردد.

سبزيها ، دانه ها و ميوه هاي پخته را بصورت له شده يا نرم شده بوسيله مايعات در اختيار او قرار دهيد سبزي هاي خام سالادي را نيز بايد خوب خرد كرد. گوشت قرمز ، ماهي و مرغ را مي توان بصورت چرخ شده در اختيار سالمند قرار داد.

• استفاده از تخم مرغ به ميزان 3 بار در هفته به تنهائي يا همراه با ساير غذاها توصيه مي شود.
• شير غذاي كاملي است حداقل روزانه 3-2 سهم از لبنيات مانند شير و يا ساير فرآورده هاي آن به ويژه ماست و پنير مصرف نمائيد.
• شرايط آرام ، افزايش نور محل صرف غذا ، منظره مناسب ، تميز و خوشايند به سالمند كمك مي كند تا از خوردن غذا لذت ببرد و هضم و جذب غذاي او راحت تر صورت گيرد.

• تغذيه سالمندان مبتلا به بيماريهاي قلبي و عروقي:

بايد از گوشت سفيد بدون چربي و پوست استفاده كنند و ميزان گوشت مصرفي خود را به 180 گرم در روز محدود نمايند و ميزان مصرف آنرا به حداقل 2 واحد در روز برسانند ، خوردن سبزي ها و ميوه ها را افزايش دهند ، روغن جامد يا كره مصرف نكنند و روغن زيتون استفاده شود ، بجاي تخم مرغ كامل فقط از سفيده آن استفاده شود ، نان ها را بصورت كامل يا سبوس دار مصرف نمايند. استفاده از نمك، ادويه جات ، ترشيجات و نوشابه ممنوع مي باشد.

• تغذيه سالمندان مبتلا به فشارخون ، ديابت و چاقي:

بايستي زير نظر يك متخصص تغذيه وزن خود را كاهش دهند و از يك رژيم كنترل شده پيروي نمايند.

مصرف نمك و چربي بخصوص چربي هاي مخفي در گوشت و پوست مرغ را در غذاها كم كرده و در عوض ، مصرف پتاسيم را با خوردن ميوه هائي مثل پرتقال ، سيب و موز ..... افزايش دهند.

در رژيم غذايي بايستي بر ميزان مصرف كلسيم افزوده ، كلسيم مورد نياز را از طريق شير و ماست تامين نمايند. نيز مصرف سبزيجات و ميوه ها بصورت خام را افزايش داده ، از هواي آلوده پرهيز نمائيد. انجام فعاليت منظم بدني و عدم مصرف دخانيات به كنترل بيماري كمك مي نمايد.

• تغذيه سالمندان مبتلا به پوكي استخوان:

از علل بروز پوكي استخوان ، كمبود كلسيم ، منيزيم ، فسفر ، فلوئور و ويتامين D مي باشد.

عدم تحرك ، استعمال سيگار، سابقه خانوادگي مصرف زياد و طولاني مدت كافئين ( قهوه چاي) و استفاده از برخي داروها از علل ديگر پوكي استخوان محسوب مي شوند.

بيمار مبتلا به پوكي استخوان بايستي از مكمل هائي نظير ويتامين D استفاده كند و مصرف ماهي را نيز افزايش دهد. مصرف شير را به حداقل 3 ليوان در روز برساند ، استفاده از نور مستقيم آفتاب به مدت 30-15 دقيقه به بهبود بيمار كمك مي كند. روزانه حدقل 30 دقيقه  ورزش سبك ( پياده روي ) نمايد.

4-تغذيه سالمندان مبتلا به الزايمر:

چون اين سالمندان گرفتار زوال عقل هستند، بايستي صرف وعده هاي غذايي به آنها يادآوري شود و از گرسنگي هاي طولاني مدت در آنها جلوگيري  بعمل آيد. ويتامين B₆ و B₂ و B₁₂ و C ، غلات ، آهن ، روي ، به ميزان لازم در رژيم غذايي آنها گنجانده شده و نظارت و برنامه ريزي غذايي و زمان تغذيه آن ها لازم است.

5-تغذيه سالمندان مبتلا به سرطان:

افزايش مصرف سبزيهاي خام مثل سير ، هويج ، پياز ، گوجه فرنگي ، كلم ، سبزيهاي سبز برگ ، پروتئين سويا و افزايش مصرف حبوبات توصيه مي شود.

.

• قدم زدن بهترين نوع ورزش است.
• با فعاليتهاي بدني و رژيم غذايي مناسب بايد از گرايش به چاقي جلوگيري كرد.
• نظافت شخصي بسيار مهم است به خاطر بسپاريد كه پوست در سنين بالا خشك مي شود بنابراين از استفاده زياد صابون بپرهيزيد.
• اجابت مزاج منظم درسنين بالا اهميت دارد.
• تلاش كنيد فعال باشيد و با خويشاوندان ، دوستان و همسايگان تماس برقرار كنيد.
• حتي اگر تشنه نباشيد آب ، مايعات و آب ميوه به مقدار زياد و مكرر بنوشيد.( مصرف 8-6 ليوان آب در روز را فراموش نكنيد.)
• آب و هواي زياد سرد و زياد گرم مناسب سالمندان نيست.
• براي جلوگيري از خطرات ناشي از مصرف نامناسب دارو تاكيد مي شود داروها با مشورت پزشك و زير نظر يك فرد آگاه مصرف شود و فقط از داروهاي اساسي استفاده شده و از داروهاي غير معمول پرهيز گردد.

مركز بهداشت شهرستان چالوس

واحد سلامت خانواده 1395

تهیه و تنظیم : نسرین مژدهی فرد

سالمند کیست؟

تعیین سن آغاز پیری  کار دشورای است . بعضی آن را از چهل سالگی می دانند و گروهی دیگر از هفتاد سالگی به بعد را سالمند می گویند.

عده ای نیز به طور کلی پیری را امری نسبی ، درونی ، روانی ، اجتماعی و جسمی می دانند و می گویند یک شخص ممکن است در80 سالگی هم تحرک و جنب  و جوش و فعالیت کافی داشته باشد و سیمایش چنان باشد که آثار  پیری بر آن غالب نباشد در حالی که فرد دیگری که در سن 40 تا 50 سالگی احساس ضعف و سستی و پیری نماید با این اوصاف پیری زمانی آغاز می شود که فعالیت قوای انسانی نظیر توان  عضلانی ، دستگاه عصبی و سایر دستگاه های حیاتی  خارج از علل بیماری کاهش چشم گیر پیدا کند یعنی پیری وابسته به ارگانیسم هر فرد است.

به هر حال تحولات دوران جوانی به پیری آن چنان تدریجی است که حتی ممکن خود شخص اصلا متوجه نشود و خود را در مقایسه با افراد مسن تر نه تنها پیر حس نکرده که حتی جوان هم می دانسته است همواره سالمند از دیدگاه اطرافیان آشکار تر از چیزی است که به نظر خود شخص می آید .

    "سالمندی به عنوان روند طبیعی عمر بشر در اكثر كشورهای دنیا  از سن ۶۰ و یا ۶۵ سالگی آغاز می شود".

اما نکته مهم این است که  وضع سلامت جسمی سالخوردگان بسیار متفاوت از یکدیگر است و پیری برخلاف آن غالب تصور می شود همراه با آن گونه مشکلاتی نیست که به سر زبان ها افتاده و پیران را مردمی خسته و بیمار و افسرده  و بی حافظه و جدا مانده و دل نازک و عجیب و غریب به حساب می آورند.  البته ممکن است اقلیتی از پیران چنان باشند  ولی این گونه اندیشه های نادرست در مورد پیران باعث رنجیدن افراد سالمند می وشد و حتی گروهی از آنان را به قبول این باورها نادرست در مورد خود وامی دارند .

   باید توجه داشت که بیشتر سالمندان تا ماههای آخر عمر خود توانایی های قابل ذکری دارند که هرگز نباید آنان را از بسیاری از عرصه های زندگی به کنار گذاشت . بعلاوه افراد سالخورده منبعی از تجارب ارزشمند هستند که می تواند برای جوانتر ها کاملا مفید باشد .

   رسیدن به سنین بالای زندگی نتیجه عوامل پیچیده ای است که اهم آنها عبارتند از: وضعیت ژنتیک فرد، وضع تغذیه ، بهداشت و عوامل محیطی دیگر. اما در هر صورت رسیدن به پیری همراه با تغییرات جسمی بخصوص کاهش قدرت بینایی و شنوایی و چشایی و بویایی و کاهش قدرت بدنی و هماهنگی حرکتی و سرعت واکنش در مقابل محرکهاست .

جمعیت رو به رشد سالمندان در جهان سبب ایجاد توجه بیشتر به سلامتی سالمندان شده است متخصصین پیش بینی کرده اند که در 20 سال آینده تعداد افراد سالمند دو برابر خواهد شد تا سال 2100 بیش از 4/1 جمعیت جهان یعنی  بیش از 2/5 میلیون نفر بالای 60 سال خواهد بود .

رهبران سازمان جهانی بهداشت مشارکت در رفتارهای سلامتی را به تمام سنین توصیه کرده اند اما زمانی که انسانها به مدت طولانی عمر می کنند ، رفتارهای ارتقاء سلامتی بیشتر اهمیت پیدا می کنند، بویژه با در نظر گیری عملکرد ، استقلال و بهبود کیفیت زندگی.

اهداف ارتقاء سلامتی و پیشگیری از بیماریها در سالمندان بطور ویژه شامل کاهش مرگ ومیر ناشی از بیماریهای حاد و مزمن ، حفظ عملکرد مستقل ، طولانی کردن امید به زندگی و حفظ و افزایش کیفیت زندگی است.

با وجود این باید قبول داشت که سالمندان یک گروه ناهمگن هستند و مقوله کاملی از توانایی عملکردی و کیفیت زندگی در آنها قابل ذکر نیست ،

بنابراین اصل این است که زمانی که در مورد مشارکت در فعالیت های ارتقاء سلامتی تصمیم می گیریم ، خصوصیات افراد و وضعیت زندگی آنها را در نظر بگیریم

سالخوردگی یا پیری:

• سالخوردگی یا پیری ( بعد از 65 سالگی) یکی از مراحل رشد انسان در زندگی است  که با کاهش تدریجی عملکرد سیستم های مختلف بدن خود را نشان می دهد.
• عوامل مختلف ارثی، ژنتیک، اشعه، مواد شیمیایی و فرآورده های غذایی هم این تغییرات را باعث می شوند. ولی به هرحال نتیجه این تغییرات و افزایش سن کاهش اعمال سیستم های مختلف بدن است.
• این تغییرات در همه افراد به یک میزان و همزمان و بطور یکنواخت بوجود نمی آید.
• افزایش جهت سالمندان موجب گردیده که توجه خاصی به مسائل مختلف آن ها از نظر جسمی – روانی بشود.

مشکلات روحی و روانی در سالمندان

• اکثر افراد سالمند از نظر روانی مشکل قابل ملاحظه ای ندارند و تنها 15 الی 25 درصد آن ها دچار بیماری های روانی می شوند.
• افسردگی یکی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی در سالمندان است  که مهمترین علت آن مرگ دوستان و وابستگان ، از دست دادن شغل  و موقعیت اجتماعی و سلامت جسمی ، ضعف قوای حسی مانند کاهش شنوایی و بینایی می باشد.
• علامت اصلی در افسردگی سالمندان وجود احساس غم و اندوه و دلتنگی و در خود فرو رفتن ، تحریک پذیری، بی حوصلگی و کاهش علاقه و انگیزه  نسبت به فعالیت های روزمره می باشد.
• خصوصیت دیگری که در افسردگی سالمندان دید ه می شود اختلال در حافظه است که بیشتر به علت بی حوصلگی و بی علاقگی بیمار می باشد  که پاسخ سوالات  را به خوبی نمی دهد و بدین جهت به آن  دمانس کاذب می گویند.

پیشگیری اولیه

* ایجاد محیط مناسب زندگی در کنار افراد خانواده با آسایش و آرامش

*جلوگیری از انزوا و تنهایی سالمندان

*ایجاد ارتباطات  اجتماعی و انجام کاری هرچند ساده در حد توان

* احترام گذاشتن به سالمندان و دلجویی و رسیدگی به آنان  به منظور جلوگیری از بروز اختلالات روانی

*توجه به بهداشت فردی ، تغذیه مناسب و تشویق و بالا بردن اعتماد به نفس و ایجاد انگیزه در سالمندان

سالمنــدی

• یک فرآیند زیست شناختی مشترک برای تمامی موجودات زنده است.
• از زمان تولد شروع می شود و نمیتوان آن را متوقف یا معکوس نمود.
• با مراقبت صحیح می توان فرآیند سالمندی را به تاخیر انداخت.
• از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
• اغلب افراد 60 سال یا بالاتر (یا 65 سالگی و بالاتر) به عنوان سالمند تلقی می شوند.

گروه های سالمند

• 1- سالمندان جوان (Young-old) – محدوده سنی 75-60 سالگی- از نظر جسمی فعال و از نظر ذهنی هوشیار
• 2- سالمندان پیر (old-old)- بالاتر از 75 سال- از نظر جسمی شکننده و دارای انواع اختلالات جسمی و روانی

تغییرات استخوانی در دوران سالمندی

• استخوانها فشردگی خود را از دست داده و شکننده می شوند (استئوپوروز)
• استئوپروز در زنها پس از یائسگی شایعتر است.
• با افزایش سن کاهش کلسیم از استخوان بسیار بیشتر از ذخیره کلسیم تازه می باشد.
• با یک فشار مختصر ممکن است استخوانها شکسته شوند.
• استخوانهای شکسته به آسانی بهبود نمی یابند.

تغییرات عضلانی در دوران سالمندی

• عضلات به تدریج دچار لاغری و ضعف می شوند.
• عضلات مسئول حرکات سریع بیشترین آسیب را می بینند (عضلات اسکلتی)
• کاهش عملکرد قلب، کلیه و ... بوجود می آید.
• فونکسیون کلیه در یک فرد 70 ساله حدود 30 درصد کاهش می یابد.
• عضلات مسئول کارهای جسمی سنگین کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند.

تغییرات چربی در دوران سالمندی

• ذخیره چربی در قسمت پایین شکم، باسن و قسمتهای بالای ران شایع است.
• کاهش فعالیت و عدم کاهش غذای مصرفی سبب افزایش چربی بدن می شود.
• پاها لاغرتر با تنه گرد و وزن ثابت (توزیع مجدد چربی در بدن)
• فقدان چربی زیر جلدی ← ظاهر تکیده+عضلات لاغر
• پوست ← خشک خارش

تغییرات آب بدن در دوران سالمندی

درصد طبیعی آب بدن                                                              درصد آب بدن در دوران پیری

دوران جنینی 90% وزن بدن                                                     مرد 65 ساله 60% وزن بدن

دوران نوزادی 80% وزن بدن                                                  مرد 80-70 ساله 55% وزن بدن

دوران بلوغ 70% وزن بدن                                                           زن 80-70 ساله 50% وزن بدن

• افراد سالمند کمتر احساس تشنگی می کنند و کمتر آب می نوشند بنابراین به سادگی دچار کم آبی می شوند که خطرناک است.
• در دوران سالمندی آب بدن به شدت کاهش می یابد.

حفظ تندرستی سالمندان

• چون پیر شدن قابل اجتناب نیست، بنابراین باید با کمی مراقبت و احتیاط از بسیاری از ناتوانی ها جلوگیری یا آنها را به تعویق انداخت.
• مراقبتها باید از میانسالی (دهه پنجم زندگی) شروع شود چرا که میانسالان فعلی سالمندان آینده خواهند بود.

پیشگیری از حوادث در سالمندان

• عدم توانایی حرکات سریع و سرگیجه از علل عمده حوادث در سالمندان می باشد.
• شکستگی استخوان پاها و لگن شایع و از دلایل عمده ناتوانی در سالمندان می باشد.
• 75 درصد حوادث در منزل یا حوالی آن رخ می دهند که شایعترین نوع حادثه افتادن می باشد.

بیماریها و اختلالات شایع در افراد سالمند:

• فشارخون بالا
• بیماری های قلبی
• حوادث عروقی مغز
• دیابت
• سرطان
• بیماریهای تنفسی
• بی اختیاری ادراری
• اختلال در بینایی و نابینایی
• ناشنوایی و کم شنوایی
• اختلالات حرکتی (آرتریت، آرتروز و ...)
• اختلالات روانی
• اختلالات دهان و دندان

مرکز بهداشت شهرستان چالوس

واحد سلامت خانواده 1396

تهیه و تنظیم : نسرین مژدهی فرد